Στο σύγχρονο κόσμο των απρόβλεπτων αλλαγών και των διεθνών εξελίξεων, η σχέση του δικαίου με την κοινωνία έχει από καιρό επαναπροσδιοριστεί: όσο σταθερές και αν είναι οι δομές της νομικής παράδοσης -ιδίως στο χώρο της ηπειρωτικής Ευρώπης-άλλο τόσο ισχυρό είναι το αίτημα για διαρκή προσαρμογή των νομικών πρακτικών στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και προκλήσεις. Η διαμόρφωση συνθηκών για την ταχεία, ποιοτική και αποτελεσματική απονομή δικαιοσύνης οφείλει να είναι κάτι περισσότερο από πολιτική στόχευση: οφείλει να είναι διαχρονικό μεταρρυθμιστικό πρόταγμα για κάθε κράτος δικαίου.
Τα τελευταία χρόνια, και στη χώρα μας, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται έντονη συζήτηση σχετικά με την αναγκαιότητα και τα οφέλη της εξωδικαστικής διευθέτησης των ιδιωτικών διαφορών. Κατά πόσον, δηλαδή, είναι σκόπιμη η υιοθέτηση και η πρακτική εφαρμογή ειδικών μεθόδων που οδηγούν στην επίλυση των αστικών και εμπορικών διαφορών -μεταξύ πολιτών ή και επιχειρήσεων- χωρίς την ενεργοποίηση του δικαστικού μηχανισμού. Σε διεθνές επίπεδο, η αποτελεσματική προσέγγιση και διευθέτηση των συγκρούσεων αναγνωρίζεται πλέον ως κρίσιμη παράμετρος για την επιτυχή επιχειρηματική δραστηριότητα, την εύρυθμη λειτουργία του κοινωνικού συνόλου και βεβαίως τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των πολιτών. Με το πέρασμα των χρόνων έχει καταστεί πλέον σαφές ότι η επίλυση των ιδιωτικών διαφορών δεν είναι αποκλειστικό αντικείμενο των δικαστηρίων. Η πρωτοκαθεδρία της δικαστικής εξουσίας στην απονομή του δικαίου, έτσι όπως αυτή εδραιώνεται σε διεθνείς συμβάσεις και συνταγματικές πηγές, δεν αμφισβητείται. Υπάρχει, όμως, και μία οδός εναλλακτική, εξωδικαστική, που κατατείνει όχι στην απονομή δικαίου πλέον αλλά στη διευθέτηση των ανθρωπίνων συγκρούσεων με έναν άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο. Τα συστήματα εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (Alternative Dispute Resolution – ADR) αυτή κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος, σε διεθνές επίπεδο, καθώς, παρά τις επί μέρους διαφοροποιήσεις στο βαθμό αξιοποίησής τους ανά έννομη τάξη, παρατηρείται μία ευρύτατη αναγνώριση του ευεργετικού τους ρόλου για το σύγχρονο κράτος δικαίου. Είναι δε τα ίδια τα οφέλη του θεσμού τέτοια, που φαίνεται ότι ενισχύουν την εμπιστοσύνη επιχειρήσεων, καταναλωτών και εργαζομένων, σε όλον τον κόσμο.
Η Διαμεσολάβηση αποτελεί την «κορωνίδα» αυτών των εναλλακτικών μεθόδων. Με ρίζες στις αγγλοσαξονικές έννομες τάξεις στο β΄ μισό του προηγούμενου αιώνα, η Διαμεσολάβηση δεν άργησε να αποκτήσει έδαφος εφαρμογής, σε περισσότερα πεδία της κοινωνικής συμβίωσης και της οικονομικής δραστηριότητας. Οικογένεια, αθλητισμός, σχολείο, εμπόριο, εργασιακές σχέσεις. Τι είναι, όμως, η Διαμεσολάβηση;
Η θεωρία μας λέει πως πρόκειται για μία διαρθρωμένη διαδικασία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μιας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως να επιλύσουν με συμφωνία τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια Διαμεσολαβητή. Η ίδια η διαδικασία της Διαμεσολάβησης έχει ευέλικτο χαρακτήρα και καθορίζεται από τον Διαμεσολαβητή σε συνεννόηση με τα μέρη. Η παρουσία πληρεξουσίων δικηγόρων είναι υποχρεωτική.
Η Διαμεσολάβηση παρουσιάζει πολύ σημαντικά οφέλη για τον σύγχρονο δικηγόρο, τον νομικό της πράξης: Αξιοπρεπείς συνθήκες άσκησης του νομικού λειτουργήματός, ενεργητική συμμετοχή σε όλα τα στάδια της διαδικασίας μαζί με τον εντολέα, ενίσχυση των διαπραγματευτικών δεξιοτήτων, άμεση και δίκαιη αμοιβή των παρεχόμενων υπηρεσιών -όχι στον άδηλο χρόνο ολοκλήρωσης μίας δικαστικής διένεξης. Η Διαμεσολάβηση μετουσιώνει τον ρόλο του σύγχρονου δικηγόρου από συμπαραστάτη αντιδικίας σε ουσιαστικό νομικό σύμβουλο, σύμβουλο διαπραγματεύσεων. Έτσι, η σχέση δικηγόρου – πελάτη αναβαθμίζεται και εμβαθύνει. Ο δικηγόρος δεν είναι πλέον το πρόσωπο που θα αναλάβει μόνο τη «μάχη στο δικαστήριο» -που φυσικά ποτέ δεν αποκλείεται ως ενδεχόμενο σε μία διαφορά- αλλά ως συνεργάτης στη διαδικασία εξεύρεσης μιας αποτελεσματικής και συμφέρουσας για τον πελάτη λύσης. Το δικαστήριο θα είναι πάντα εκεί και ο δικαστής θα επιφέρει την τομή στη διαφορά, ωστόσο πριν φτάσει αυτή σε τέτοιο βαθμό κλιμάκωσης, ο σύγχρονος νομικός μπορεί και οφείλει να εξαντλεί κάθε δυνατή εναλλακτική, ιδίως δε τη Διαμεσολάβηση, που προσφέρει ένα δομημένο, αποτελεσματικό περιβάλλον εξωδικαστικής επίλυσης. Η παράλληλη αποσυμφόρηση των δικαστηρίων είναι μία ακόμη ευεργετική επίδραση της Διαμεσολάβησης στην πράξη, που φυσικά αποβαίνει εις όφελος τόσο της νομικής κοινότητας όσο και της ευρύτερης κοινωνίας.
Ασφαλώς, η Διαμεσολάβηση δεν είναι πανάκεια, ούτε η λύση σε κάθε πρόβλημα. Παραμένει όμως μια σύγχρονη επιλογή, με σοβαρή προοπτική και πολύ σημαντικά περιθώρια παραγωγικής αξιοποίησης, τόσο από τον νομικό κόσμο όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η προβολή της φύσης και των χαρακτηριστικών της, οριζόντια, σε όλη την κοινωνία, ιδίως όμως στον νομικό κόσμο, συνιστά διαχρονικό διακύβευμα, σε διεθνές επίπεδο. Ο σύγχρονος πολίτης καλείται να ενημερωθεί με τρόπο σοβαρό και τεκμηριωμένο για τις πραγματικές προοπτικές που δημιουργεί για τον ίδιο η Διαμεσολάβηση. Χωρίς αυτή να «δαιμονοποιείται», ούτε φυσικά να της αποδίδονται «μαγικές» ιδιότητες.
Σ’ αυτήν τη διεθνή τάση και την κοινωνική αναγκαιότητα έρχεται να απαντήσει, στην Ελλάδα, ο Οργανισμός Προώθησης Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών. Από τις αρχές του 2016, ο ΟΠΕΜΕΔ αποτελεί το προϊόν της σύνθεσης των δυνάμεων όλων των κοινωνικών εταίρων και των σπουδαιότερων φορέων της οικονομικής ζωής και της επιστημονικής κοινότητας, που έχουν έμπρακτα δηλώσει την υποστήριξή τους στην προσπάθεια διάδοσης της Διαμεσολάβησης και των λοιπών εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα. Σταθερός αρμός της ειλικρινούς αυτής συνεννόησης των είκοσι εταίρων της πολύ σημαντικής αυτής πρωτοβουλίας αποτελεί η κοινή δέσμευσή τους για την ενεργό προώθηση της Διαμεσολάβησης και των λοιπών μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα, όπως είναι ιδίως η δικαστική μεσολάβηση και η διαιτησία. Με άλλα λόγια, ο ΟΠΕΜΕΔ είναι η πλατφόρμα στην οποία συναντώνται και συνδιαλέγονται σήμερα όλοι οι ενεργοί φορείς της επιχειρηματικότητας, του εμπορίου και του κόσμου της εργασίας, για να ενθαρρύνουν έμπρακτα και ενεργά τη χρήση φιλικών, εξωδικαστικών τρόπων διευθέτησης των διαφορών. Η νομική κοινότητα είναι δυναμικά παρούσα, με τη συμμετοχή των δύο μεγαλύτερων Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας (Αθηνών και Θεσσαλονίκης), καθώς και του Συνδέσμου Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος.
Ο Οργανισμός στηρίζει τη δράση του στην τεχνογνωσία και την ευρεία ακτινοβολία των εταίρων του, καθώς και των συνεργατών του. Η Συμβουλευτική Επιτροπή του ΟΠΕΜΕΔ ενεργεί ως εργαστήριο παραγωγής ιδεών για την εκπλήρωση του σκοπού του, ενεργοποιώντας ένα δίκτυο διακεκριμένων Διαμεσολαβητών και επικοινωνιολόγων, που έχουν συμβάλει καθοριστικά στη χάραξη και υλοποίηση της επικοινωνιακής στρατηγικής για την προώθηση της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα.
Στόχος του Οργανισμού -και ουσιαστικός λόγος της ίδρυσής του- ήταν εξ αρχής να συμβάλει δημιουργικά και αποφασιστικά στην εθνική προσπάθεια εμπέδωσης ενός νέου πολιτισμού στην επίλυση των ιδιωτικών διαφορών.
Ο Οργανισμός δραστηριοποιείται σε όλη τη χώρα, στοχεύοντας στην ευρύτερη δυνατή διάχυση των μηνυμάτων και πληροφοριών για τη φύση και το περιεχόμενο της Διαμεσολάβησης και των λοιπών εναλλακτικών μηχανισμών διευθέτησης των συγκρούσεων, καθώς και για τα οφέλη που αυτοί παρουσιάζουν για κάθε πολίτη και επιχείρηση της χώρας.
Το έργο του αναπτύσσεται σε τέσσερις άξονες: αναπτύσσεται Επικοινωνιακή προβολή – Συμμαχίες και συνέργειες – Επιστημονικό έργο – Νομοπαρασκευαστική συμβολή. Για την επίτευξη του σκοπού του, ο ΟΠΕΜΕΔ χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο μέσο, με έμφαση στην καινοτομία και τις δυνατότητες που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν οι συμπράξεις του Οργανισμού με την Πολιτεία, καθώς και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση της δυναμικής και αποτελεσματικότητας του εγχειρήματος. Μέσα από τις συνεχείς δράσεις ευρείας προβολής και τις στρατηγικές συμμαχίες του, ο ΟΠΕΜΕΔ φιλοδοξεί να επιβεβαιώσει τον κοινωνικό του ρόλο ως μια σύγχρονη και λειτουργική Θεσμική Συμμαχία για την προώθηση και εμπέδωση της Διαμεσολάβησης στην Ελλάδα.
Η νομική κοινότητα -και στη χώρα μας- έχει συνειδητοποιήσει ότι οι αλλαγές στην άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος είναι αναπόφευκτες. Όλοι οι δικηγόροι, ειδικά οι νεώτερες γενιές του κλάδου, βλέπουν με αισιοδοξία και δυναμισμό ένα μέλλον διαφορετικό από αυτό το σήμερα. Η Διαμεσολάβηση και η εξωδικαστική επίλυση διαφορών θα είναι παρούσες στο νέο αυτό σκηνικό. Η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η προσαρμογή όλων στις διεθνείς τάσεις στα νέα δεδομένα είναι κεφαλαιώδους σημασίας.
Ο δρόμος είναι μακρύς αλλά μονής κατεύθυνσης.
Νικόλας Κανελλόπουλος
Δικηγόρος – Διαμεσολαβητής
Γενικός Γραμματέας
Οργανισμού Προώθησης Εναλλακτικών
Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ)
Το άρθρο του κ. Κανελλόπουλου δημοσιεύθηκε στο περιοδικό LAWYER | The Business Magazine
